W kilku zdaniach ciężko jest zmieścić wszystkie fakty i wydarzenia, z ponad stuletniej historii. To obszerniejsze opracowanie jest uzupełnieniem informacji i próbą zebrania wiadomości o historii czarnorzeckiej świątyni. Jednocześnie na wstępnie zaznaczam, że jest jeszcze wiele luk, które należałoby wypełnić. Myślę, że już wkrótce będzie to możliwe dzięki coraz większej ilości digitalizowanych materiałów historycznych znajdujących się w różnych archiwach w Polsce, jak i za granicą.
Na początek kilka słów o Czarnorzekach:
Pierwsza wzmianka o Czarnorzekach pochodzi z 1544 roku, lecz nie jest to data lokacji wsi, powstała ona znacznie wcześniej. Ślady osadnictwa tu odkrytego pochodzą z okresu wczesnośredniowiecznego. Nazwa miejscowości wzięła się od przepływającego na jej terenie potoku o nazwie Czarny. W dokumentach z XVI wieku nazewnictwo to brzmi Vola Czarna, później Czarny Potok. Dopiero od 1624 roku Czarnorzeki występują pod obecną nazwą. Wieś Czarnorzeki położona jest na południowo – zachodniej krawędzi Pogórza Dynowsko–Przemyskiego w najwyżej położonej jego części. Przeciętna wysokość wsi nad poziomem morza wynosi 450 metrów.
Pod koniec XVIII wieku wioska zamieszkana była przez 544 osoby, w tym 380 grekokatolików, 160 łacinników oraz 4 Żydów. W obiegu funkcjonowała także nazwa Czarnoriky, szczególnie wśród zamieszkujących ją Rusinów. Wieś podzielona była na dwie części. We wschodniej mieszkali prawie sami Rusini, znajdowała się tu cerkiew i szkoła. W zachodniej żyli Polacy z wyjątkiem jednej czy dwóch rodzin.
Drewniana cerkiew w Czarnorzekach.
Cerkiew pod wezwaniem św. męczennika Dymitra – początkowo prawosławna, później grekokatolicka. Zbudowana została w XVII wieku. Data powstania parafii nie jest znana i prawdopodobnie może być zbliżona do szacunkowej daty zbudowania drewnianej cerkwi, która według Szematyzmów oraz ks. Sarny przypada na rok 1600, czyli już po Unii Brzeskiej z 1596 roku stąd przypuszczenie, że grekokatolickie zmiany na nasze tereny dotarły dużo później.
Metryki grekokatolickie, których spisywanie nakazały władze austriackie, prowadzone były od 1784 roku. Drewniana konstrukcja cerkwi była trójdzielna: babiniec, nawa, prezbiterium.
Patronem czarnorzeckiej świątyni, zarówno drewnianej jak i murowanej był święty Dymitr: miał on ponieść śmierć męczeńską w Salonikach za panowania cesarza Maksymiliana w roku 306. Miał on być żołnierzem, legionistą rzymskim, a nawet oficerem, dowódcą jednostki wojskowej. Kościół Wschodni nazywa go "wielkim męczennikiem". Wynika stąd, że wobec Dymitra zastosowano szczególnie okrutne katusze, by zmusić go do złożenia ofiary bóstwom rzymskim i do zaparcia się Chrystusa.
Według materiałów fotograficznych wieża – dzwonnica pokryta była gontem w dolnej jej części znajdowała się babiniec zwieńczony blaszanym, czterospadowym dachem namiotowym z banią zakończoną żelaznym krzyżem. Prezbiterium oszalowane deskami, zamknięte półkoliście, pokryty gontem dach łączył się z dachem nawy. Świątynia w dolnej części posiadała gontowy fartuch zabezpieczający podwaliny ścian przed działaniem opadów atmosferycznych. Od strony zachodniej, na wprost głównego wejścia, znajdowała się drewniana bramka na rzucie kwadratu z czterospadowym dachem, pobitym gontem. Cerkiew była przebudowywana a ostatecznie rozebrano ją na początku lat 20 XX w. Podczas I wojny światowej C.K. Żandarmeria prowadziła dochodzenie dotyczące zniszczeń budynków przez działania wojenne. 28 czerwca 1915 roku powstał dokument, w którym znajduje się krótka wzmianka, że cerkiew w Czarnorzekach nie ucierpiała.
W książce „Ruś krośnieńska. Szkice i studia na temat „wyspy łemkowskiej” pod redakcją Sebastiana Dubiela-Dymytryszyna znajdujemy informację o księżach pełniących posługę w grekokatolickiej cerkwi drewnianej:
- o. kanclerz Bogdan Polanśkij (1878-1966), wyświęcony w 1901 roku, na początku swej drogi duszpasterskiej prowadził czarnorzecką parafię jako administrator (1901-1904), a następnie był tutaj parochem (1904-1908), pełnił też obowiązki krośnieńskiego dziekana, w latach czterdziestych uwięziony przez sowietów i zesłany na Syberię, skąd po katordze powrócił na Ukrainę, zmarł w Truskawcu.
- o. Jakiw Wojtowycz (1884-1960), wyświęcony w 1911 roku, by rok później zostać administratorem z Czarnorzekach, gdzie pełnił posługę do 1918 roku, międzyczasie będąc więźniem obozu w Talerhofie, później zaś był parochem w Stefkowej, następnie Bednarce i Dmytrowicach, tam został aresztowany przez NKWD i zesłany na Sybir, gdzie przebywał wiele lat, by w końcu powrócić na Ukrainę.
Nowa murowana cerkiew w Czarnorzekach.
Grekokatolicka Cerkiew pod wezwaniem Św. Dymitra wybudowana została w 1921 roku. Świątynię ufundował kolokator z Dubiecka oraz katolicy obrządku greckiego, ludność rzymskokatolicka z Czarnorzek należała w tym czasie do parafii Korczyna. Znaczna część środków finansowych przeznaczonych na budowę świątyni została przekazana przez rodziny Rusinów, których los zmusił do emigracji. Duży wkład wniosła też rodzina Woźniaków, Szymon Woźniak adwokat pochodzący z Czarnorzek ufundował ikonostas huculski do nowej świątyni. Budowniczymi kościół byli rzemieślnicy z Korczyny. Jako materiał wykorzystywano oprócz piaskowca również cegłę wyprodukowaną w korczyńskiej cegielni. Dach charakteryzuje się dużą baniastą kopułą pokrytą blachą, zwieńczoną żelaznym krzyżem. Widoczny wyraźnie u podstawy krzyża półksiężyc jest znakiem Bogurodzicy, zaś ulokowanie pomiędzy ramionami promienie to znaki słońca - symbol Chrystusa. Pozostałe dachy były proste pokryte początkowo dachówką, a w późniejszych latach blachą.
W latach 1945-46 Rusini opuścili swoje domostwa w Czarnorzekach. Wyjeżdżając, zabrali z kościoła sprzęt liturgiczny, zostały puste ściany z dziurami w murze po „carskich wrotach” i ikonach. Kościół zamknięto, a nawet proponowano jego rozbiórkę na budulec, co uczyniono z budynkami parafialnymi stojącymi nieopodal kościoła. Dzięki staraniom min. Marcina Ochmana, organisty z Wołynia, rozpoczęto raz w miesiącu odprawianie Mszy św. Początkowo dowożono księdza z Węglówki, potem z Korczyny, do której to parafii należały Czarnorzeki. Ochman uczył dzieci ministrantury, zbierał ludność (zwłaszcza dzieci) na nabożeństwa majowe, i tak cerkiewka nabierała charakteru kościoła służącego za Dom Boży miejscowej ludności, już tylko wyznania rzymsko-katolickiego.
Od 1948 roku cerkiew zostaje użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Po wojnie ludność zamieszkała w Czarnorzekach wraz z cerkwią należała do parafii Korczyna. Lekcje religii, dla dzieci, odbywały się początkowo w szkole, potem w prywatnych domach w pobliżu szkoły. Religii nauczali wikariusze z Korczyny. Oto ich nazwiska: Kazimierz Haligowski, Jan Wilusz, Stanisław Wojnar, Władysław Gąska, Adam Klisko, Antoni Sanecki.
W 1952 roku odbył się pierwszy ślub w obrządku rzymskokatolickim Stanisławy Szczepańskiej, repatriantki ze Wschodu i Józefa Wojnara rdzennego mieszkańca Czarnorzek. Co niedzielę i w każde święto odprawiano w tutejszym kościele Msze św., zainteresowano się też jego odnową i wystrojem. Wielkie zasługi w tym kierunku położył ówczesny wikariusz z Korczyny ks. Adam Klisko. W październiku 1969 roku odbyło się poświęcenie odnowionego kościoła (odmalowano ściany w gładkich, jednolitych kolorach). Pierwszym dzieckiem ochrzczonym w czarnorzeckiej świątyni, w obrządku rzymskokatolickim, był Adam Szmyd.
Pismem Kurii Biskupiej z dnia 16 czerwca 1971 roku duszpasterstwo w parafii Węglówka objął ks. Adam Klisko, dotychczasowy wikariusz w Zaczerniu. Na podstawie tego dokumentu do parafii Węglówka została dołączona wioska Czarnorzeki.
W roku 1983 odbyły się Prymicje – wyświęcony został ks. Jerzy Buczek z Czarnorzek.
27 listopada 1990 roku zmarł proboszcz Stanisław Kozioł, który posługę duszpasterską pełnił w parafii Węglówka przez 10 lat. Kolejni proboszczowie w Czarnorzekach to: ks. Stanisław Turoń, ks. Zbigniew Skrabut.
29 października 2000 r. - proboszczem parafii Węglówka zostaje mianowany ks. Stanisław Pawul, który towarzyszy parafianom już od 21 lat.
W 2001 roku przeprowadzono remont świątyni w Czarnorzekach. Uzupełniane zostało pokrycie dachowe, pomalowano kopułę, umocniono krzyż na kopule, dokonano renowacji okien i modernizacji daszku między kopułą a główną bryłą świątyni. Koszty tych inwestycji pokryła częściowo dotacja z Fundacji „Kirche in Not” oraz ofiary parafian z Czarnorzek.
1921-2021
Obchody 100-lecia świątyni wyznaczono na dzień 6 sierpnia 2021 roku, w święto kościoła filialnego p.w. Przemienienia Pańskiego w Czarnorzekach, w dzień odpustu. Obchody 100-lecia zaszczycił swoją obecnością Jego Ekscelencja Ksiądz Arcybiskup Adam Szal, Metropolita Przemyski, który odprawił Mszę Świętą, wygłosił homilię oraz dokonał poświęcenia tablicy pamiątkowej, umieszczonej na elewacji kościoła. Po zakończeniu części oficjalnej, odbyła się prelekcja o historii świątyni przeprowadzona przez Aleksandrę Prugar, pracownika Gminnego Ośrodka Kultury w Korczynie. Zaprezentowana została odnaleziona, nieznana ikona pochodząca z Czarnorzek datowana na XV wiek. Znajduje się ona obecnie w Muzeum Narodowym im. Metropolity Andrzeja Szeptyckiego (brata generała Stanisława Szeptyckiego) we Lwowie. Placówka ta powstała w roku 1905, a w 1913 przekazana została przez Szeptyckiego narodowi ukraińskiemu.
Ikona Ukrzyżowania Pańskiego pochodząca z cerkwi św. Dymitra z Czarnorzek nie jest zwykłą, małą drewnianą tabliczką. Jest monumentalna i bardzo dobrze zachowana. Jej wymiary to 177,5 na 58,5 cm (znajdowała się za ołtarzem). A jak doszło do jej odnalezienia, opowiemy w artykule „Na tropie czarnorzeckiej ikony”, który będzie opublikowany w wrześniowym wydaniu „Prządek”.
Na zaproszonych do Domu Ludowego w Czarnorzekach gości czekał poczęstunek przygotowany przez Koło Gospodyń Wiejskich. Tu także można było obejrzeć wystawę archiwalnych zdjęć ukazujących kościół w Czarnorzekach oraz jego najbliższe otoczenie, w różnych okresach dziejowych. Wystawę przygotował Gminny Ośrodek Kultury w Korczynie.
Ksiądz Arcybiskup Adam Szal podziękował organizatorom, mieszkańcom Czarnorzek oraz Wójtowi Gminy Korczyna Janowi Zychowi za dbanie o kościół oraz wspieranie zabiegów mających na celu dokumentowanie przeszłości.
Organizatorami uroczystości byli: Proboszcz Parafii Węglówka Stanisław Pawul, Sołtys Wsi Czarnorzeki, Rada Parafialna, Rada Sołecka, Koło Gospodyń Wiejskich w Czarnorzekach. Organizację uroczystości wsparł także Gminny Ośrodek Kultury w Korczynie.
Aleksandra Prugar
